Giriş
24 Ekim 2009 tarihinde İzmir Büyükşehir Belediyesi öncülüğünde gerçekleştirilecek olan 'İzmir Kültür Çalıştayı', tarihi boyunca Ege, Akdeniz ve Anadolu uygarlıklarının kültürel başkentlerinden biri olan İzmir’i; “Dünya Kenti Olmak” kavramı çerçevesinde ve Akdenizlilik kimliği içinde, yeniden uluslararası bir “Kültür, Sanat ve Tasarım Metropolü” haline getirmeyi amaçlayan, katılımcı ve yönetişimi gözeten bir kültürel seferberlik projesinin ilk adımı olarak tasarlandı.
Bu amaçla, İzmirli ve İzmir dışından, alanlarında uzman kültür-sanat ve tasarım aktörleri ve kanaat önderleri İzmir Kültür Çalıştayı’na davet edilerek,
- İzmir’in Türkiye’de, Ege’de ve Akdeniz coğrafyasında kültür ve sanat alanındaki mevcut durum ve konumunun tespit edilmesi,
- İzmirlilerin kültür ve sanat alanındaki ihtiyaç ve önceliklerinin belirlenmesi,
- İzmir’in Akdeniz’in diğer kültür merkezleri olan Barselona, Marsilya, Venedik, Roma, Atina, İskenderiye, Beyrut gibi kentlerle işbirliği kurması ve ortak kültür ve sanat projeleri oluşturulması yolunda uluslararası adımların atılması,
- İzmir’in kültür ve sanat altyapısı ve etkinlikleri bakımından zenginleştirilmesi ve İzmir kültürel yaşamına planlı bir canlılık getirmenin yanında, kentte yaratıcı/kültürel endüstrilerin ve bilimsel/kültürel üretimin gelişiminin özendirilmesi ve desteklenmesi amacıyla gerekli adımların atılması,
- İzmir’in tarihi ve kültürel mirasına sahip çıkılması ve kent merkezinin kültür turizmine uygun olarak yeniden işlev kazandırılarak İzmir’in Türkiye’de ve Akdeniz’de yeni bir kültür-sanat destinasyonu olarak imaj ve konumunun güçlendirilmesi,
- Kentlileri de tüm bu süreçlere dahil edecek katılımcı bir yaklaşımla yerel kültür politikaları alanında yapılacak çalışmalara zemin oluşturulması,
konularında İzmir için kapsamlı bir kültür stratejisi ve politikalarının oluşturulmasına yönelik gerçekçi hedefler belirlenmesi ve somut çıktılar elde edilmesi amaçlanmaktadır.
'İzmir Kültür Çalıştayı', bu hedefler doğrultusunda İzmir’de katılımcı bir kültürel planlama modelini hayata geçirmek amacıyla yola çıkmıştır. Bu doğrultuda bir ilk adım olarak değerlendirilmesini dilediğimiz bu çalıştayın devamı getirilerek, uzun vadeli çalışmalar ve katılımcı bir yöntemle İzmir’in kültürel kalkınmasının temellerinin atılması amaçlanmaktadır.
Bu doğrultuda, 24 Ekim 2009 günü gerçekleştirilecek çalıştay programının ilk bölümünde, Sn. İlhan Tekeli ve Sn. Serhan Ada moderatörlüğünde tüm katılımcılarla yapılacak genel görüşmede, İzmir’de kültür ve sanat ortamının dinamikleri, çeşitliliği, sorunları, ihtiyaçları ve yapılması gerekenler gelecek perspektifinden tartışılacaktır. Bir giriş niteliğindeki bu konuşmaları takiben katılımcılar, atölye çalışmalarında daha detaylı olarak İzmir’i tartışma imkânı bulacaklardır.
Atölye çalışmalarının başlıca amacı; İzmir’in ulusal ve uluslararası kültürel vizyonu ve hedefleri doğrultusunda harekete geçirilebilmesi için, kentin kültür ve sanat alanındaki mevcut durumunun dikkate alınarak, kültürel stratejik planlama için gerekli önceliklerin belirlenmesidir. Çalıştay katılımcılarının;
-
Kültür Politikaları
-
Kültür Endüstrileri
-
Kültürel Miras
-
Kentsel Tasarım
-
Güzel Sanatlar 1
-
Güzel Sanatlar 2
başlıklarında çalışacak altı farklı gruptan birine katılmaları öngörülmektedir. Bu gruplar eşzamanlı olarak gerçekleştirecekleri iki saatlik atölye çalışmalarında, kendi başlık/çalışma alanlarının İzmir’deki durumunu kültürel altyapı, kültür ve sanat ortamının aktörleri ve izleyicinin kültür ve sanat ürünlerini tüketimi, katılım, vb. kriterler açısından değerlendireceklerdir. Atölye çalışmaları sonunda gruplar, görüş ve önerilerini kısa birer sunum halinde düzenlenecek panelde diğer katılımcılarla paylaşacaklardır. Atölye gruplarından elde edilecek bu çıktılar; çalıştay katılımcıları ve atölye grup moderatörleri tarafından biraraya getirilerek, ertesi gün yazılı bir sonuç bildirisi olarak kamuoyuyla paylaşılacaktır. Atölye çalışmalarının sonucunda altı ana alanda; İzmir’in mevcut durum analizi, buradaki sorunların tespiti ve bu sorunların aşılması için önceliklendirilmiş somut önerilerin ortaya çıkması beklenmektedir.
İzmir’de Kültür ve Sanat
24 Ekim 2009 İzmir Kültür Çalıştayı
Referans Belgesi
'İzmir Kültür Çalıştayı', İzmir’de kültür ve sanat ortamının dinamiklerinin analiz edilip; sorunlar, ihtiyaçlar ve yapılması gerekenlerin önceliklendirilerek gelecek perspektifinden tartışılabilmesi için 24 Ekim 2009 tarihinde İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından düzenlenmektedir. Çalıştay katılımcılarının mevcut durum hakkında kısaca bilgilendirilmesi ve tartışmaya bir zemin oluşturabilmek açısından bu özet belge hazırlanmıştır. Bu açıdan hazırlanan belge, kapsamlı bir kültürel haritalama çalışması değil, İzmir’in kültür ve sanat alanındaki mevcut durumunun ve kültürel altyapısının fotoğrafını çekmeye yönelik genel bilgiler içeren özet bir referans belgesi niteliğindedir.
Yöntem
'İzmir Kültür Çalıştayı’nda yapılacak çalışmalara zemin oluşturmak amacıyla, İzmir’deki temel kültür aktörleriyle yüz yüze görüşmeler yapılmış ve kentte yer alan aşağıdaki kültür-sanat mekânları ziyaret edilerek işlevleri hakkında bilgi alınmıştır. Elde edilen bilgiler ışığında, İzmir’in kültür ve sanat alanındaki mevcut durumuna dair güçlü ve zayıf yönlerini ortaya koymak amacıyla bu referans belgesi oluşturulmuştur.
Ziyaret Edilen Kültür-Sanat Kurum ve Mekânları
İzmir Büyükşehir Belediyesi Ahmed Adnan Saygun Sanat Merkezi (AASSM)
Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi ve Konservatuarı
Dokuz Eylül Üniversitesi Sabancı Kültür Merkezi
Ege Üniversitesi Atatürk Kültür Merkezi
İzmir Büyükşehir Belediyesi Havagazı Fabrikası
İzmir Arkeoloji Müzesi
İzmir Devlet Opera ve Balesi
İzmir Devlet Tiyatrosu
İzmir Etnografya Müzesi
İzmir Fransız Kültür Merkezi
İzmir Kültür Sanat ve Eğitim Vakfı
K2 Güncel Sanat Merkezi
Soyer Kültür ve Sanat Fabrikası
İzmir Kültürpark Kültür_ Sanat Mekanları
-
İzmir Büyükşehir Belediyesi İsmet İnönü Kültür Merkezi
-
İzmir Büyükşehir Belediyesi İzmir Atatürk Açıkhava Tiyatrosu
-
İzmir Büyükşehir Belediyesi İzmir Sanat
-
Tarih ve Sanat Müzesi
-
Resim ve Heykel Müzesi
-
İzmir Büyükşehir Belediyesi Fuar Holleri
Genel Değerlendirme
İzmir’deki kültür-sanat ortamı değerlendirilirken, kent yaşamına dair bazı dinamiklerin dikkate alınmasında fayda var:
~ İzmir’in bölgesel konumu ve gücü: Ege Bölgesi’ndeki en büyük metropol, en önemli liman ve yenilikçi bir kent olarak İzmir…
~ İstanbul’un çekimi: İzmir’den İstanbul’a sanatçı ve fikir adamı göçü...
~ İzmir’in itimi: Kültür ekonomisinin-endüstrisinin zayıflığı…
~ Enternasyonal fuarın gerilemesiyle, kitle kültürü - eğlence alanında bölgesel çekim gücü olma özelliğinin yitirilmesi…
~ Diğer alanlarda olduğu gibi kültür alanında da içe kapanma: İçe dönüklüğün beraberinde getirdiği kendi kendine yeterlilik hali…
~ Kentin nüfus yapısındaki değişimler: Özellikle bölge dışından göçlerle artan nüfus…
~ Sosyal doku ve çokkültürlülük: Çokkültürlülükten oluşan zenginlik ve farklı kültürler…
~ Kent belleği – geçmişten kopuş: 1922’den sonra kentin belleğinde önemli yer tutan bazı unsurların birdenbire yok oluşu…
~ Bir Akdeniz ve liman kenti olarak İzmir…
~ Uluslararası işbirlikleri: Akdeniz’de yer alan diğer metropollerle kültürel alış-veriş ve yaratıcı ortaklık fırsatları…
~ Kültür-sanat alanında kurumlararası iletişim ve diyalog…
~ Paralel hayatlar: Kentte yaşayan farklı kesimler arasında oluşmuş olan bloklar…
~ Kamusal alan kullanımı: Sadece sanata ayrılan mekanların belli zamanlarda kullanımı, sanatın kamusal alandan uzaklaşması…
~ Merkez – çevre ilişkisi: Yeni oluşan ve hızla kalabalıklaşan çevre ilçeler…
~ Kentsel örgütlenme deneyimi: Expo 2015 hazırlıkları sürecinde oluşan güçbirliğinin süreklilik kazanması…
Bu bakış açısıyla İzmir kültür ve sanat ortamının mevcut durumu altyapı, aktörler ve katılım açısından, güçlü ve zayıf yönleriyle ele alınmıştır. Aşağıdaki başlıklarda bu konulardaki durum ve öne çıkan başlıca sorunlar ve ihtiyaçlar belirtilmiştir.
Altyapı
İzmir’de kültür ve sanat üretim, dağıtım ve tüketiminde fiziksel altyapı, mekânlar ve işlevler
İzmir’in mevcut kültürel altyapı özellikleri incelendiğinde, yapımı tamamlanmış olan kültür ve sanat mekânlarıyla birlikte, yapım aşamasındakiler ve planlananlar da dikkate alındığında; kentin fiziksel mekân ihtiyacı ve kapasite eksikliklerinin, özellikle kent merkezinde önemli ölçüde giderilmiş olduğu gözlenmektedir. (Bkz. Ek: Kurumlar, Mekânlar, İşlev ve Kapasite)
Ancak kültür-sanat mekânları genelinde iki önemli unsur göze çarpmaktadır: Bunlardan ilki, İzmir’deki bu mekânların barındırmaları planlanan kültürel ve sanatsal içerik ve işlevlere fiziki açıdan uygunlukları noktasında ortaya çıkan ortak sorundur. Uzun yıllardır varlığını sürdüren kültür ve sanat mekânlarının çoğundaki fiziki ve teknik yetersizliklerin yanı sıra, İzmir kültür ve sanat hayatına son dönemde kazandırılan mekânlarda –mimari projelerin mekânın kültürel ve sanatsal faaliyetlerine yönelik içerik çalışmaları tamamlanmadan hayata geçirilmiş olmasından kaynaklanan– bu mekânların yapısal özelliklerinin mekânların karşılamaları beklenen kültürel ve sanatsal işlevlerle uyumsuzluk içinde bulundukları tespit edilmiştir. Yine de bu uyumsuzluğun işlevsel ve düşük bütçeli bazı müdahalelerle kısa sürede giderilmesi mümkün gözükmektedir.
Yapısal sorunların yanı sıra, bu mekânların bazılarında kültürel ve sanatsal içerik ve program oluşturma çalışmalarının eksik olduğu, fonksiyonların net olarak tanımlanmadığı, bazı birimlerin atıl kaldığı veya amacı dışında aktiviteler için kullanıldığı gözlemlenmektedir. Diğer bir bakış açısından, henüz fonksiyonları net olarak tanımlanmamış ve işlevlendirilmemiş mekânların varlığı bir fırsat olarak ele alınırsa, bu mekânları İzmir’in sosyal ve kültürel kalkınmasına yönelik uygun strateji ve hedefler doğrultusunda, büyük bir bütünün parçaları olarak farklı amaçlara hizmet edecek şekilde yeniden işlevlendirmek ve işlerlik kazandırmak önemli bir adım olacaktır.
Diğer yandan, mevcut ve yeni yapılan kültür ve sanat mekânlarında çalışacak eğitimli, uzman kültür yöneticilerinin eksikliği, mekânların düzenli program ve sürdürülebilirlik kriterleri açısından zayıf kalmalarına sebep olan en önemli unsurdur.
Aktörler
İzmir’de kültür ve sanat ortamının temel aktörleri ve rolleri:
Kamu kültür kurumları, belediyeler, özel sektör, sivil toplum ve üniversiteler
İzmir, kültürel altyapı ve bu alandaki aktörlerin çeşitliliği açısından zengin bir kent olmasına rağmen, bu aktörler arası iletişim ve işbirliği henüz özlenen seviyede değildir. İzmir’in kültür ve sanat altyapısı ve etkinlikleri bakımından zenginleştirilmesi, kültürel etkinliklere katılımın artırılması ve İzmir’in kültürel yaşamına planlı bir canlılık getirilmesine yönelik ortak hedeflerin belirlenmesi konusunda kurumlararası iletişim ve işbirliği eksiktir. Kentte gerek kamu, gerek özel teşebbüs, gerekse üniversitelere ait kültür kurumlarının, birbirlerini bütünleyecek bir sanatsal içerik ve iletişim/tanıtım planlaması dahilinde işlevlendirilmeleri, bu merkezlerin niteliklerinin artırılması ve potansiyellerinin tam olarak kullanılabilmesi açısından büyük önem taşır. Kurumlar ve aktörlerin bireysel hareket etme eğilimi, ortak büyük hedefler koyma, uzun vadede bunlara ulaşma yönünde işbirlikleri ve ağlar kurma ve kentsel boyutta kültürel planlama yapılması bakımından bir engel teşkil etmektedir.
Diğer yandan özel sektörün kentteki kültürel etkinliklere destekçi ve yatırımcı olarak ilgisinin zaman içinde düşmesi, yerel sanat organizasyonlarının destek arayışlarını sınırlandırmakta, uzun vadede sivil toplumun bu alandaki varlığını da dolaylı olarak zayıflatmaktadır. Bu ve benzer etkenler sonucunda, kentte sivil toplumun kültür ve sanat alanında örgütlenmesi düşük seviyede kalmış, bağımsız birçok inisiyatif, kalıcı bir yapıya dönüşme konusunda zorluklar yaşamıştır. Dolayısıyla sivil toplumdaki -az da olsa- mevcut hareketler, sürdürülebilirlikle ilgili ciddi sorunlarla karşı karşıya kalmıştır.
Üniversiteler ise, güzel sanatlar, tasarım, sosyal ve beşeri bilimler alanında yetiştirdikleri gençler ve öğretim görevlileri ile bir yandan kentin en önemli aktörlerinden olsa da, kent yaşamına nüfuz etme konusunda yetersiz kalmaktadır. Tüm bu aktörlerin arasındaki iletişim ve işbirliğinin artırılması yönünde, yeni arayüzler – aracı kurumlar ve yeni iletişim stratejilerine ihtiyaç duyulmaktadır.
Katılım
İzmir’de kültür ve sanat ürünlerinin tüketimi: Kültürel faaliyetlere ve sanatsal üretime kentte yaşayanların katılımı
İzmir’de kültür ve sanat etkinliklerini düzenli olarak takip eden genel bir izleyici kitlesi vardır. Ancak kentin nüfusu düşünüldüğünde, kültürel katılımın yetersiz olduğu görülmektedir. Kent, oluşturulacak yeni strateji ve politikalar doğrultusunda artırılması hedeflenen kültürel arzla buluşturulabilecek farklı kesimlerden kayda değer bir katılımcı potansiyeli taşımaktadır.
Ancak;
-
Parçalanmış izleyici kitlesinin ilgi alanlarının birbirinden net olarak ayrılması ve bu kitlelerin aynı etkinliklerde bir araya gelmemesinin,
-
Kentlilerin daha çok popüler sanat ürünlerini tüketme eğiliminde olması ve izleyici kitlesinin yeniliklerle tanışması için yeteri kadar fırsat yaratılmamış olmasının,
-
İlginin özellikle opera ve klasik müzik konseri gibi belirli disiplinler çevresinde yoğunlaşması ve çağdaş sanata karşı ilginin az olmasının,
-
Düzenlenen kültür-sanat etkinlikleri hakkında kentlileri bilgilendirecek duyuruların, iletişim ve tanıtım çalışmalarının yetersiz olmasının,
-
Kentte ve kentlilerde ortak kültürel belleğin zayıflamış olması ve bunu sorgulayan, yeniden canlandırmaya yönelik çalışmaların bulunmamasının
yarattığı tıkanıklıklar sebebiyle kültürel etkinliklere katılımın düşük olduğu ve dinamizm ve canlanma getirecek çalışmalar yapılmasına ihtiyaç olduğu ortaya çıkmıştır.
Sonuç
Altyapı, aktörler ve katılım ana başlıkları altında kısaca ele alınan İzmir’deki kültür ve sanat ortamının mevcut durumuna ilişkin saptamaların İzmir Kültür Çalıştayı’nda yapılacak çalışmalara zemin oluşturmasını ve bu noktalardan hareketle katılımcıların zihinlerinde yaratıcı tartışmalara yön verecek sorular oluşturmasını umuyoruz.
Böylece, atölye çalışmaları çerçevesinde altı farklı başlıkta İzmir’in kültürel altyapısı, aktörler ve kültürel etkinliklere katılım durumu, kentin bulunduğu coğrafi konum ve günümüz konjonktürü doğrultusunda önündeki fırsatların tespiti, sorunlar ve çözümlerine yönelik somut önerilerin paylaşılması; İzmir’in kültür ekseninde gelişerek Akdeniz’de uluslararası bir “Kültür, Sanat ve Tasarım Metropolü” olarak konumlandırılması yönünde bir başlangıç noktası oluşturacaktır.